Uzależnienie dzieci i młodzieży od ekranu komputera, tabletu czy smartfona świadczy o rodzinnej dysfunkcji. Czasami to członkowie rodziny wprost doprowadzają do uzależnienia, ponieważ sadzają dziecko przed monitorem, za każdym razem, gdy chcą mieć święty spokój. Innym razem rodzina sprzyja uzależnieniu – dziecko czy nastolatek ucieka w ekran przed tym, co dzieje się w domu. Często rodzina po prostu nie reaguje na czyjeś zniknięcie za ekranem. Najczęściej jednak jest tak, że młoda osoba, zanim w pełni się uzależni, wysyła rodzinie niepokojące sygnały, które z jakichś przyczyn nie zostają zauważone.
Proces uzależniania się od ekranu możemy podzielić na następujące etapy: zdrowe korzystanie, korzystanie z utratą kontroli, korzystanie szkodliwe, a następnie uzależnienie. Specjalista może zdiagnozować uzależnienie, gdy ktoś traci kontrole nad czasem, rezygnuje z dotychczasowych form aktywności, ma przestawiony rytm dobowy, a na odstawienie ekranu reaguje agresją lub innymi silnymi emocjami. Jeszcze kilka lat temu funkcjonował stereotyp otyłego chłopca, mającego problemy z cerą, higieną i kontaktami towarzyskimi, nadmiernie korzystającego z komputera. Dziś wiemy, że żadnego stereotypu nie ma. Z dotychczasowych badań wynika jedynie, że część platform i portali bardziej uzależnia kobiety, np. Instagram, a część mężczyzn, np. oferujące gry strategiczne czy tak zwane strzelanki.
Bardzo rzadko zdarza się, by dziecko samo zauważyło, że straciło kontrolę nad korzystaniem z komputera czy telefonu. Zwykle dzieje się to z inicjatywy rodziców. Zadaniem terapeuty jest pokazanie młodemu pacjentowi, że problem istnieje, a następnie wzbudzenie w nim chęci do zmiany. Na początkowym etapie terapii skupiamy się na dostrzeżeniu kosztów, które już zostały poniesione. Staramy się odkryć karty. Pytam, co pacjent chce osiągnąć, na czym mu zależy. Zwykle okazuje się, że korzystanie z ekranu konsekwentnie oddala go od realizacji zamierzonych celów. Zatem to, co motywuje daną osobę do terapii, to dostrzeżenie bieżących strat oraz obawa przed konsekwencjami uzależnienia w przyszłości. W dzisiejszych czasach nie da się całkowicie zrezygnować z korzystania z nowych technologii i to też nie byłoby dobre. Komputery służą przecież do nauki, a telefony do komunikacji. Towarzyskie osoby częściej korzystają z komunikatorów, bo tym
sposobem podtrzymują swoje relacje z realnego świata i to jest w porządku. Ale gdzie znajduje się granica między zdrowym a niezdrowym
korzystaniem z tabletu czy komputera? To właśnie staram się ustalić z pacjentem.
Podczas terapii umawiamy się na określone ramy czasowe, które nie są toksyczne i ustalamy formułę kontroli. Celem pracy terapeutycznej jest wyrobienie zdrowych wzorców funkcjonowania. Jeśli do uzależnienia przyczyniło się zagrożone poczucie własnej wartości, pracujemy nad nim. Jeśli była to próba ucieczki przed rodzinnymi awanturami, szukamy innej, zdrowej drogi radzenia sobie z napięciem, np. poprzez kontakty z zaufanymi osobami. Staram się skłonić pacjentów, by zadbali o różnorodność swoich doświadczeń, by przeżywali dobre dla siebie rzeczy na wielu płaszczyznach, a nie tylko na płaszczyźnie wirtualnej. Korzystanie z ekranu działa dokładnie tak samo jak alkohol- z czasem przestaje być przyjemnością, a staje się czymś, co przynosi wielkie szkody i z czego bardzo trudno wyjść. Każde uzależnienie ma swój indywidualny charakter. Jeśli ktoś czuje się odrzucany i chce szybko poczuć się lepiej włącza ulubiony serial. Gdy ktoś czuje, że jego poczucie własnej wartości jest zagrożone, wrzuca ładne selfie do sieci lub flirtuje online. Gdy ktoś ma nadmiar emocji w rzeczywistym świecie, zakłada słuchawki i zaczyna grać w grę strategiczną, bo to pozwala mu się odciąć i stłumić złość, albo wybiera strzelankę, bo w ten sposób się rozładowuje. Przenoszenie się w wirtualny świat zaczyna zastępować niezaspokojone potrzeby, które mogą być bardzo różne.
Oto – w dużym skrócie – zdrowe reguły korzystania z nowych technologii:
Zasady dla dzieci do 3 lat: Żadnej technologii!! Każdy ekran, który wkracza w komunikację dziecka z otoczeniem skutkuje zanikaniem
przywiązania do rodzica.
Zasady dla 3-6 latków: Należy wpływać na dziecko, aby zajmowało się czymś innym niż komputerem czy telefonem.
Zasady dla 6-9 latków: Nadzorowane używanie. Używanie Internetu pod kontrolą rodziców, znajdowanie równowagi między używaniem
technologii a aktywnością fizyczną i społeczną.
Zasady dla 9-12 latków: Odpowiedzialne używanie. Jeśli reguły są łamane zabierz wszystkie urządzenia na 24 h.
Reguły dla 12-18 latków: Niezależność. To czas kiedy dzieci się buntują. Korzystanie z technologii nie dłużej niż 2 h dziennie.
Jeśli chcesz porozmawiać ze specjalistą psychoterapii uzależnień oraz psychoterapii rodzin na temat sposobów ustalania granic i zasad korzystania z nowych technologii przez dziecko oraz nauczyć je właściwego korzystania z komputera, czy smartfona zapraszam do gabinetu.
Sylwia Dziedziczak
psychoterapeuta, specjalista terapii uzeleżnień
