Świat odbieramy za pomocą zmysłów. Z każdej strony płyną do nas różnego rodzaju bodźce, które są odbierane i przekazywane do mózgu, który organizuje i porządkuje docierające do niego informacje i wysyła odpowiednią reakcję adaptacyjną. Jest to proces neurologiczny, zachodzący u każdego z nas, na każdym etapie życia i jest niezbędny do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania układu nerwowego. Integracja sensoryczna zaczyna się już w życiu płodowym i bazuje na teorii neuroplastyczności mózgu, która najintensywniej przebiega w pierwszych latach życia dziecka. Oznacza możliwość zmian w obrębie systemu nerwowego pod wpływem kontrolowanego dopływu bodźców sensorycznych. Plastyczność neuronalna zależy od zaangażowania dziecka w zadania, różnorodności środowiska, w którym przebiega rozwój, terapii oraz tzw. krytycznych okresów rozwojowych. Dlatego integracja sensoryczna, jako metoda, z powodzeniem jest wykorzystywana w pracy z dziećmi dotkniętymi różnymi zaburzeniami w rozwoju psychoruchowym oraz trwałymi niepełnosprawnościami.
W przypadku, gdy procesy integracji sensorycznej nie przebiegają prawidłowo może dochodzić do zaburzeń w wielu obszarach funkcjonowania i rozwoju: problemów z koncentracją, nauką, zachowaniem, motoryką, koordynacją, planowaniem motorycznym, reakcjami posturalnymi, poczuciem własnej wartości, rozwojem mowy i rozwojem ruchowym. W takich sytuacjach niezbędna jest terapia.
Terapia zaburzeń integracji sensorycznej ma charakter ukierunkowanej zabawy. Terapeuta w taki sposób dobiera kolejne ćwiczenia, aby dziecko doskonaliło prawidłowe reakcje na napływające sygnały ze środowiska zewnętrznego, ale także z własnego organizmu. Warto jednak zaznaczyć, że terapia jest dobierana indywidualnie do pacjenta i to on wspólnie z terapeutą współtworzy zajęcia. Proces likwidacji zaburzeń integracji sensorycznej nie polega na nauczeniu danej osoby poprawnego wykonywania konkretnych czynności. Polega on natomiast na stymulacji, dostarczeniu bodźców do procesów nerwowych leżących u podstawy tych umiejętności. Efektem jest pojawienie się odpowiednich reakcji ruchowych i emocjonalnych, które wynikają z poprawy funkcjonowania układu nerwowego.
Jedna sesja trwa ok. 45- 50 minut, 1- 2 razy w tygodniu i ma charakter indywidualny. Prowadzona jest minimalnie ok. pół roku, a średnio około 3-4 lata. Należy pamiętać, że jej długość uzależniona jest od tego, jakie funkcje należy przywrócić, jak bardzo zaawansowane są dysfunkcje, czy dziecko rozwija się prawidłowo oraz czy posiada jakieś niepełnosprawności lub całościowe zaburzenia rozwojowe. Terapia integracji sensorycznej odbywa się w specjalnie przystosowanej sali, która musi mieć odpowiednią wielkość i posiadać specjalistyczny sprzęt do stymulacji różnych zmysłów, np. różnego rodzaju podwiesia, huśtawki, hamaki, równoważnie, platformy terapeutyczne, deskorolki, tunele, ścieżki sensoryczne itd. Poza terapią gabinetową rodzice otrzymują również odpowiednie wskazówki do pracy w domu z dzieckiem. Jest to tzw. dieta sensoryczna, którą terapeuta dostosowuje do indywidualnych zaburzeń danego dziecka.
Nim dziecko rozpocznie terapię, musi zostać zdiagnozowane przez uprawnionego do tego terapeutę. Bez diagnozy nie można rozpocząć terapii, ponieważ to ona jest kluczem do sukcesu późniejszej terapii, która musi być ściśle dostosowana do potrzeb sensorycznych dziecka.
Diagnoza trwa zazwyczaj ok. 2-3 spotkania, na których terapeuta przeprowadza dokładny wywiad z rodzicami, obserwację kliniczną dziecka, omawiany jest kwestionariusz sensomotoryczny, oraz przeprowadzane są Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej.
Zachowania, które mogą wskazywać na problemy z integracją sensoryczną:
• Dziecko jest niespokojne, płaczliwe
• Ma trudności z jedzeniem
• Jest niezdarne, słabo skoordynowane, ma trudności z ubieraniem się
• Nie jest samodzielne
• Ma problemy z utrzymaniem równowagi, często przewraca się na prostej drodze
• Często wpada na stojące przedmioty
• Ma problem z koncentracją uwagi, często się rozprasza
• Przyjmuje nieprawidłowa postawę przy stoliku lub ławce – podpiera głowę, zjeżdża z krzesła
• Jest nadruchliwe, nie może usiedzieć w jednym miejscu, często zmienia aktywności i pozycje ciała
• Uwielbia karuzelę i huśtawki lub ich unika
• Porusza się nieadekwatnie do sytuacji – zbyt wolno lub zbyt szybko
• Jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża, bywa uparte, niezadowolone bez przyczyny, ciężko zrozumieć przyczynę jego zachowania
• Trudno mu nauczyć się jazdy na rowerze, hulajnodze
• Czuje się niepewnie na niestabilnym podłożu np. materacu
• Przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłogi, np. wejść na schody
• Nie toleruje zabiegów higienicznych np.: mycie głowy, kąpiel, obcinanie włosów, paznokci
• Nie lubi się przytulać, nie lubi niespodziewanego dotyku lub przeciwnie nadmiernie obściskuje, dąży do mocnego kontaktu fizycznego
• Nie znosi metek od ubrań
• Zwykle odmawia ubierania nowych rzeczy, woli nosić stare, często już znoszone rzeczy
• Nadmiernie zwraca uwagę na brudne dłonie, unika brudzących zabaw
• Nie adekwatnie dopasowuje siłę do zadania
• Unika zabaw zespołowych z kolegami, rodzeństwem, jest kiepskim zawodnikiem w zespole – myli kierunki, jest zagubione na boisku
• Sprawia wrażenie, że nigdy się nie męczy lub wręcz przeciwnie męczy się bardzo szybko
• Ma problem z zaplanowaniem ruchu, nie wie od czego zacząć wykonanie nowej czynności
• W nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by się odnaleźć w otoczeniu
• Uwielbia ekstremalne przeżycia np. skoki na głęboka wodę, szybką jazda na nartach na tzw. „krechę”, szybkie zjeżdżalnie wodne, ciągle mu mało, nie zwraca uwagi na niebezpieczeństwo.
• Ma trudności szkolne np. z czytaniem i pisaniem, cięciem nożyczkami, odwraca litery, cyfry, ma trudności w przepisywaniu z tablicy, nie ma dominacji jednej ręki
Zachowania, wskazujące na możliwe trudności z integracją sensoryczną u małych dzieci:
• Nadmiernie płaczliwe
• Ma problemy ze snem – często wybudza się w nocy
• Nie lubi być brane na ręce, przytulane
• Nie toleruje spacerów
• Nie toleruje ostrego światła
• Jest bardzo wrażliwe na dźwięki
• Zwykle płacze podczas kąpieli
• Nie lubi jeździć samochodem
• Ma trudności z jedzeniem
• Nie znosi dotykać dłonią lub stopami różnych faktur np. piasku, trawy
• Unika kontaktu wzrokowego
• Jest w ciągłym ruchu, potyka się o własne stopy
• Jest nadmiernie spokojne
• Ma trudności z koncentracją uwagi (na miarę swojego wieku), nie jest w stanie dłużą chwilę bawić się jedną zabawką
• Nie potrafi zorganizować sobie prostej zabawy.
Autor:
Paulina Okrasa –
terapeuta integracji sensorycznej, oligofrenopedagog, socjoterapeuta, trener umiejętności społecznych, certyfikowany terapeuta ręki, logopeda, trener pierwszego stopnia snsoplastyki
