Relacje interpersonalne to sposób wyrażania uczuć i postaw w interakcji jaka zachodzi między dwoma lub więcej osobami. Komunikacja interpersonalna jest niezbędnym elementem do nawiązywania relacji oraz podstawą funkcjonowania społeczeństwa. Komunikowanie jest procesem porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji, a jego celem wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami. Proces ten odbywa się na różnych poziomach, przy użyciu zróżnicowanych środków i wywołuje określone skutki. Każdy akt komunikacyjny składa się z kilku niezbędnych, ściśle powiązanych ze sobą elementów.
Należą do nich:
- kontekst (sposób, w jaki uczestnicy interakcji postrzegają siebie nawzajem, np. życzliwość);
- uczestnicy;
- komunikat (zawierający wiele różnych elementów, m.in. znaczenia, symbole i formę),
- sposób w jaki się komunikujemy, czyli kanał przekazu (np. rozmowa, e-mail czy SMS);
- szumy, czyli źródło zakłóceń, takich jak: hałas, uczucia uczestników (zmęczenie, uprzedzenia), uszkodzony telefon czy zamierzone lub niezamierzone użycie niewłaściwego słowa.
Każdy komunikat powoduje również reakcję u odbiorcy, zwaną sprzężeniem zwrotnym.
Niezależnie od rodzaju komunikacji interpersonalnej (werbalna/niewerbalna), jest ona obarczona ryzykiem zniekształceń. Bariery komunikacyjne czy tzw. „szumy w kanale” to czynniki, które nie dadzą się wykluczyć w stu procentach.
Co nam przeszkadza w nawiązaniu satysfakcjonującej relacji?:
- niedostosowanie komunikatu do odbiorcy;
- używanie różnych języków, symboli;
- pochodzenie z różnych warstw społecznych, kultur, środowisk zawodowych, grup wiekowych, itp.;
- czynniki biologiczne, na przykład niesprawny narząd mowy, słuchu;
- stan emocjonalny nadawcy i odbiorcy, trudności w utrzymaniu uwagi;
- zakłócenia zewnętrzne np. hałas, zbyt duża grupa osób komunikujących się, zbyt duża odległość między uczestnikami interakcji;
- nadmiar informacji w jednym komunikacie;
- własne przekonania, wiedza na dany temat, wcześniejsze doświadczenia czy stereotypy;
- brak umiejętności przyjęcia lub zrozumienia perspektywy rozmówcy;
- poziom zmęczenia;
- brak spójności komunikatu.
Co możemy zrobić aby usprawnić komunikację?
Przede wszystkim umiejętność dobrego komunikowania się z innymi jest bardzo ważna z perspektywy naszego rozwoju osobistego – pomaga nam na drodze do budowania pozytywnych kontaktów z innymi, unikania konfliktów, a także zwiększania skuteczności stosowanej przez siebie perswazji. Aby zwiększyć szanse na realizację założonego przez siebie celu interakcji, warto poznać i zastosować kilka metod.
- Aktywne słuchanie (okazanie zainteresowania). Należy skoncentrować się na słowach rozmówcy oraz mowie ciała, zamiast skupiać się na rzeczach nieistotnych. Nawiązujmy kontakt wzrokowy, nie przerywajmy partnerowi interakcji i zadawajmy mu dodatkowe pytania (najlepiej otwarte, pozostawiające przestrzeń na wyrażenie opinii). Dbajmy aby komunikaty werbalne i niewerbalne były zgodne – to przemawia za byciem aktywnym słuchaczem. Kiedy pojawia się sprzeczność, nasz rozmówca za prawdziwy przyjmuje komunikat niewerbalny np. słownie wykazujemy zainteresowanie rozmową ale nasz ton głosu, gesty czy mimika temu przeczą.
- Bardzo istotna jest cierpliwość (ważne jest zarezerwowanie sobie wystarczającej ilości czasu na rozmowę) i trzymanie emocji na wodzy. Unikajmy kłótni o to, „kto ma rację”. Warto zastąpić słowo „racja” określeniem „opinia”, bo opinii, jak wiadomo, jest tyle, ilu ludzi na świecie i każdy ma pełne prawo do posiadania własnej.
- Sprecyzowany cel komunikacji. Osiągnięcie celu jest możliwe wówczas, gdy zdajemy sobie z niego sprawę. Przed rozpoczęciem rozmowy warto więc zastanowić się, co planujemy przez nią osiągnąć (może to być jedynie wysłuchanie nas przez drugą osobę, ale również podpowiedź, rada, podjęcie decyzji).
- Odpowiedzialność za własny komunikat. Jeśli chcemy być odbierani jako osoby wiarygodne i godne zaufania, musimy brać odpowiedzialność za własne słowa. Nie wahajmy się zaznaczyć, że nie jesteśmy czegoś pewni. Jeśli widzimy, że nasz rozmówca wydaje się być zakłopotany, nie przerzucajmy na niego odpowiedzialności („Dlaczego nie rozumiesz tego, co mówię?”), a postarajmy się sprecyzować lub wyjaśnić prezentowany przez siebie punkt widzenia. Przyznawajmy się do błędów i na bieżąco korygujmy zakłócony przez nie komunikat.
- Jasne i precyzyjne komunikaty. Język, którym się posługujemy, powinien być prosty i jednoznaczny, a także dopasowany do rozmówcy. Unikajmy skrótów i żargonów (jeśli nie mamy pewności, że partner interakcji je zrozumie), a także zbyt długich i rozbudowanych zdań. Warto powtarzać najważniejsze informacje, używając w tym celu innych słów. Mówmy o faktach i konkretnych wydarzeniach (np. „nie wykonałeś tego zadania”, zamiast: „nigdy nie można na Ciebie liczyć”).
- Konstruktywna informacja zwrotna. Informacje zwrotne pomagają nam dowiedzieć się, czy zostaliśmy trafnie zrozumiani, a także jak druga osoba odbiera nasze zachowanie. Pozwalają również na bieżąco konfrontować cel wypowiedzi z osiągniętymi rezultatami i dokonywać ewentualnych korekt. Konstruktywna informacja zwrotna dotyczy jej nadawcy (np. „Przykro mi, że tak się zachowałeś”, „Jestem zawiedziony, że spóźniłeś się na to spotkanie”, zamiast: „Ty zawsze tak się zachowujesz”, „Znowu się spóźniłeś”).
Nie zapominajmy o asertywnej postawie!
Asertywność, czyli posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie wyrażanie emocji i postaw w sposób nienaruszający prawa innych osób, a także obrona własnych praw w sytuacjach społecznych.
Asertywność to rodzaj kompetencji społecznej, zapewniającej skuteczne funkcjonowanie w relacjach międzyludzkich, umiejętność adaptacji do wymagań społeczno-kulturowych, wytrwałe dochodzenie do realizacji celów osobistych.
Najczęściej asertywność jako zdolność komunikacyjną przeciwstawia się dwóm innym skrajnym zachowaniom – agresji i uległości. Zasadniczo w relacjach międzyludzkich, podczas dyskusji, człowiek może wybrać spośród trzech różnych form reakcji:
- zachowanie agresywne– naruszenie terytorium drugiej osoby poprzez atak, złość, gniew, agresję słowną, wyzwiska, etykietowanie, poniżanie, wyzywanie, szantaż emocjonalny, krzyki, narzucanie swojego zdania, a nawet przemoc fizyczna, np. rękoczyny;
- zachowania uległe– wycofanie się z dyskusji, konformizm, podporządkowanie się zdaniu innych, nawet wbrew własnym przekonaniom i sądom;
- zachowania asertywne– najbardziej konstruktywne w porozumiewaniu się obu stron, uwzględniające zarówno zdanie jednego rozmówcy, jak i drugiego, oraz pragnienie wypracowania wspólnego rozwiązania, nieraniącego żadnej ze stron.
Pamiętajmy – zachowania asertywne przesądzają o jakości komunikacji i umożliwiają budowanie satysfakcjonujących relacji międzyludzkich.
Autor:
Izabela Płucienniczak –
psycholog, psychoterapeuta
